Το δημογραφικό υπονομεύει το μέλλον της εργασίας και της ανάπτυξης

Άρθρο κ. Χρήστου Α. Ιωάννου, Συμβούλου Διοίκησης ΣΕΒ, στην Οικονομική Επιθεώρηση

Το μέλλον της εργασίας  στην Ελλάδα, υπό το φως των ραγδαίων αλλαγών διεθνώς, μας έχει απασχολήσει συστηματικά στον ΣΕΒ τα τελευταία  χρόνια. Σαράντα και πλέον Special Reports στην σειρά «το Μέλλον της Εργασίας» τεκμηριώνουν, αναλύουν, και προτείνουν πολιτικές, συνοδευόμενα από ανάλογες πρωτοβουλίες. Ώστε η απασχόληση και οι αγορές εργασίας να παρακολουθήσουν τις διεθνείς τάσεις μετασχηματισμών, συμβάλλοντας στην οικονομική και κοινωνική ευημερία της χώρας. Το θέμα δεν είναι, πλέον,  μόνον να γνωρίζουμε τι πρέπει να γίνει. Είναι να γίνει εγκαίρως και σε μεγάλη κλίμακα.

Να αυξηθούν τα ποσοστά απασχόλησης  των νέων και των γυναικών στην Ελλάδα, από τα χαμηλά της ΕΕ. Οι νέοι να μεταβαίνουν αποτελεσματικότερα και συντομότερα (χωρίς ανεργία) από την εκπαίδευση στην απασχόληση. Έχοντας προϋποθέσεις επαγγελματικού προσανατολισμού,  γνώσεων και πρακτικής εμπειρίας – μαθητείας και πρακτικής άσκησης. Προς αυξανόμενο αριθμό καλύτερων  θέσεων εργασίας γι αυτούς. Συνδεομένων με νέες επενδύσεις σύγχρονης παραγωγής και τεχνολογίας. Η πρωτοβουλία μας  «Skills4Jobs» δείχνει αυτήν την κατεύθυνση. Οι γυναίκες να διευκολύνονται να εισέλθουν στην απασχόληση και να παραμείνουν όταν δημιουργήσουν οικογένεια και αποκτήσουν παιδιά. Χωρίς εκπτώσεις στην καριέρα τους. Η πρωτοβουλία μας «Επιχείρηση Ισότητα» δείχνει  αυτήν την κατεύθυνση.  Να αξιοποιηθούν σύγχρονες μορφές οργάνωσης της εργασίας, όπως η υβριδική εργασία. Η πρωτοβουλία μας TeleworkReady δείχνει αυτήν την κατεύθυνση. Να  αντιστραφεί το brain drain. Η πρωτοβουλία μας IG@work δείχνει αυτήν την κατεύθυνση.

Όμως  ακόμη  και  εάν, με τις κατάλληλες πολιτικές, μεταρρυθμίσεις και  επενδύσεις, τα ποσοστά  απασχόλησης νέων  και γυναικών αυξηθούν στην Ελλάδα ραγδαία κατά  10 ποσοστιαίες μονάδες, ώστε να συγκλίνουν στον μέσο όρο της ΕΕ, ακόμη κι εάν το brain drain ελεγχθεί, και  μηδενισθεί η καθαρή εξωτερική μετανάστευση, το μέλλον της  εργασίας στην Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπο  με ακόμη μια μείζονα πρόκληση: την δυναμική συρρίκνωσης και γήρανσης του συνολικού και του πληθυσμού σε εργάσιμη ηλικία. Είναι το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας και η οικονομία μας στο τέλος αυτής και τις επόμενες δεκαετίες.

Οι,  ήδη,  εκδηλούμενες ελλείψεις σε κλάδους και επαγγέλματα τεχνολογίας στην αγορά εργασίας, και  οι προβολές τους, αν δεν αντιμετωπισθούν θα περιορίσουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Όταν έχεις πληθυσμό που μειώνεται αλλά και που, ταυτόχρονα, όλο και μικρότερο ποσοστό του εργάζεται, εάν ταυτοχρόνως έχεις ως στόχο την ανάπτυξη, υπάρχει ένας μόνον τρόπος να το πετύχεις: οι πιο  λίγοι που εργάζονται να γίνονται όλο και πιο παραγωγικοί, η αύξηση της παραγωγικότητάς τους να αντισταθμίζει και να υπερκεράζει την τάση μείωσης της παραγωγής που προκύπτει από την μείωση του αριθμού τους.

Οι αναγκαίες υψηλότερες επενδύσεις κεφαλαίου για να αυξηθεί η εγχώρια παραγωγή και η παραγωγικότητα χρειάζονται και το κατάλληλο ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, και να μετριάσει τις επικείμενες ελλείψεις στην αγορά εργασίας, υπό την προϋπόθεση ότι θα αντιστραφεί το brain  drain σε brain gain.  Καθώς οι δυσμενείς δημογραφικές τάσεις αφορούν όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, το δυναμικό της κινητικότητας εντός της ΕΕ είναι οι περισσότερο αναπτυγμένες οικονομίες και περιφέρειες να επωφελούνται από την εντός ΕΕ κινητικότητα. Με δεδομένο το μισθολογικό χάσμα, η Ελλάδα θα πρέπει να το αντιμετωπίσει μειώνοντας την υψηλότατη φορολογία της  ειδικευμένης μισθωτής εργασίας προστιθέμενης αξίας. Με στόχο να αξιοποιήσει την ψηφιακή και την πράσινη μετάβαση, και την νέα παγκοσμιοποίηση του «friendshoring», και να γίνει προορισμός επιστροφής του ελληνικού ταλέντου/ανθρωπίνου κεφαλαίου,  αλλά και από την ΕΕ και τρίτες χώρες.

Ταυτόχρονα, η  δημιουργία του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας ας γίνει ευκαιρία δημοσίου προβληματισμού και αποτελεσματικότερων πολιτικών στο δημογραφικό, που να μετριάζουν τις βραχυπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις της δημογραφικής κάμψης. Επιτρέποντας και ενθαρρύνοντας υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης  των γυναικών, με καλύτερη παροχή υπηρεσιών φροντίδας παιδιών και ηλικιωμένων. Και με πολιτικές και κίνητρα για την αύξηση των ποσοστών γονιμότητας, που θα έχουν θετικό αντίκτυπο μακροπρόθεσμα.

Τέλος, αν επιθυμούμε να αξιοποιήσουμε τις θετικές επιπτώσεις της ΤΝ  (αν και η υιοθέτηση  της εξακολουθεί να είναι διεθνώς, και ακόμη περισσότερο στην Ελλάδα, στα αρχικά στάδια) για το μέλλον  της εργασίας στην Ελλάδα, στην παραγωγικότητα και στις θέσεις ειδικευμένης εργασίας, αυτό συνδέεται με τον ρυθμό υιοθέτησης της τεχνολογίας και τον ψηφιακό μετασχηματισμό στην οικονομία και την εκπαίδευση, με το μερίδιο και τον ρυθμό δημιουργίας θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης,  με τον βαθμό ανοίγματος της  οικονομίας στον ανταγωνισμό των διεθνών αγορών, και με τον αποτελεσματικό συνδυασμό ευελιξίας και ασφάλειας στις αγορές εργασίας. Το θετικό μέλλον της εργασίας στην Ελλάδα καλεί  σε μεταρρυθμίσεις.