ESG και εξαγωγές: Όταν το όραμα γίνεται εμπόδιο
Άρθρο κας Βίκυς Μακρυγιάννη, Διευθύντριας του Τομέα Διεθνών Σχέσεων του ΣΕΒ, στο Βήμα της Κυριακής
Στο δημόσιο λόγο και στη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ESG – δηλαδή οι αρχές της περιβαλλοντικής (Environmental), κοινωνικής (Social) και εταιρικής διακυβέρνησης (Governance) – προβάλλεται ως μοχλός για βιώσιμη ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και αξιοπιστία στο διεθνές εμπόριο. Στην πράξη, όμως, η υιοθέτηση ESG όρων συνοδεύεται συχνά από νέα τεχνικά και κανονιστικά εμπόδια, που δυσχεραίνουν την πρόσβαση των εξαγωγικών επιχειρήσεων σε ξένες αγορές, κυρίως τρίτων χωρών. Όταν δε συνδυάζονται με δασμούς, Συμφωνίες Ελεύθερου Εμπορίου (FTAs) και τη γραφειοκρατία της Ε.Ε., τα εμπόδια αυτά εντείνονται, δημιουργώντας αναχώματα, αντί για γέφυρες προς εξωστρέφεια.
Η πίεση για αυστηρότερη διαφάνεια, εκθέσεις βιωσιμότητας και υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας (due diligence), αποτελεί σήμερα σημαντικό φόρτο για τις επιχειρήσεις, ειδικά τις ΜμΕ. Στην Έκθεση Ντράγκι, επισημαίνεται ότι το πλαίσιο αναφορών ESG (πχ. CSRD, CS3D κτλ) συνιστά βασική πηγή ρυθμιστικού βάρους για τις εταιρείες στην Ε.Ε., λόγω έλλειψης καθαρών κατευθυντηρίων και πολυπλοκότητας των κανόνων.
Παράλληλα, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ντράγκι για την Ευρωπαϊκή Ανταγωνιστικότητα (κοινή πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Πολιτικής & Καινοτομίας και του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών – ΚΕΦΙΜ), μόλις το 11,2% από τις 383 συστάσεις της έχει υλοποιηθεί πλήρως μέσα στο πρώτους 8 μήνες της νέα Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ μόνο το 20% μερικώς, αποδεικνύοντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δυσκολεύεται να μετασχηματίσει τις ρηξικέλευθες προτάσεις της έκθεσης Ντράγκι σε απτά μέτρα.
Το συμπέρασμα είναι, ότι ενώ ο στόχος του ESG είναι η ενίσχυση της αειφορίας και της αξιοπιστίας, στην πράξη εισάγει νέα κόστη συμμόρφωσης και δυσκολίες — ιδίως για εξαγωγικές επιχειρήσεις που πρέπει να διαχειριστούν πολύπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού, διαφορετικά πρότυπα ανά αγορά και αυστηρούς ελέγχους πιστοποίησης. Παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να μειώσει το ρυθμιστικό βάρος για τις επιχειρήσεις, τα προτεινόμενα μέτρα απλοποίησης έως τώρα αντιπροσωπεύουν μόνο το 5% του συνολικού υφιστάμενου ρυθμιστικού βάρους που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις (€8 δισ. από τα €150 δισ. ετησίως που έχει εκτιμήσει η Eurostat), τη στιγμή που η δανέζικη προεδρία της Ε.Ε. εκτιμά το διοικητικό φόρτο που θα επιβληθεί στις επιχειρήσεις από ευρωπαϊκούς νόμους που δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί (συμπεριλαμβανομένου του EUDR) στο αστρονομικό ποσό των €71 δισ.
Η Ε.Ε. επιδιώκει, ως στρατηγική, τη σύναψη νέων FTAs και τη διεύρυνση των υφιστάμενων, προκειμένου να ανοίξει αγορές και να μειώσει εξωτερικά εμπόδια για τις εξαγωγές της. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις οι δασμοί διατηρούνται σε ισχύ ή μειώνονται μόνο σε περιορισμένο βαθμό, κυρίως όσον αφορά τις εισαγόμενες πρώτες ύλες ή τα ενδιάμεσα προϊόντα. Σε αυτό το περιβάλλον, οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να επωμιστούν πολύπλοκα τελωνειακά κόστη, να συμμορφώνονται με πολύπλοκες προδιαγραφές ESG και να διαχειρίζονται αβεβαιότητες, ως προς το κατά πόσο μια συμφωνία θα ισχύσει στην πράξη.
Η προσθήκη όρων ESG στα FTAs (π.χ. κεφάλαια “trade and sustainable development”) μπορεί θεωρητικά να ενισχύσει την αξία της συμφωνίας. Στην πράξη, όμως, αυτές οι ρήτρες συχνά συνοδεύονται από διαδικασίες συμμόρφωσης και ελέγχους που επιβαρύνουν τις εξαγωγικές εταιρείες — ιδίως αν πρόκειται για ΜμΕ, χωρίς εμπειρία σε περιβαλλοντικά ή κοινωνικά πρότυπα. Για παράδειγμα, στη Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου Ε.Ε.–Νότιας Κορέας, τα κεφάλαια για το “Trade and Sustainable Development” περιλαμβάνουν ρήτρες που συνδέουν την εμπορική πρόσβαση με την εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα και βασικών συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Παρόμοια, στις διαπραγματεύσεις με τη Mercosur και με την Ινδία, η Ε.Ε. επιδιώκει την ενσωμάτωση ρητρών ESG.
Έτσι, ενώ η Ε.Ε. στοχεύει σε νέες αγορές, οι δασμοί και οι όροι ESG μπορούν, στην πράξη, να λειτουργούν ως φίλτρα: οι πιο οργανωμένες επιχειρήσεις έχουν πράγματι τη δυνατότητα να συμμορφωθούν, όμως ακόμη κι αυτές βρίσκονται αντιμέτωπες με οξύ ανταγωνισμό από εταιρείες χωρών, που δεν εφαρμόζουν αντίστοιχα πρότυπα ESG. Το αποτέλεσμα είναι ένα άνισο πεδίο ανταγωνισμού, όπου οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις —ανεξαρτήτως μεγέθους— επιβαρύνονται με επιπλέον κόστη συμμόρφωσης και γραφειοκρατία, ενώ οι ανταγωνιστές τους εκτός Ε.Ε., μπορούν να κινηθούν ταχύτερα και φθηνότερα. Αντί, λοιπόν, η πολιτική αυτή να ενισχύει την εξωστρέφεια ευρύτερης βάσης, καταλήγει να περιορίζει τη δυναμική όλων, ακόμη και των πιο ισχυρών εξαγωγικών δυνάμεων της Ένωσης.
Ωστόσο, παρά τα αναχώματα που δημιουργούνται, το ESG φυσικά δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί! Η ενσωμάτωσή του είναι αναγκαία, σε έναν κόσμο με αυξημένη οικολογική και κοινωνική ευαισθησία. Αλλά το ζητούμενο είναι η ορθή σχεδίαση, ώστε οι κανόνες να λειτουργούν ως κόμβοι διευκόλυνσης και όχι ως εμπόδια.
Η Ε.Ε. θα μπορούσε να εφαρμόσει μέτρα όπως:
- Λειτουργικοί ενιαίοι κανόνες που να μην επιβαρύνουν δυσανάλογα τις επιχειρήσεις,
- Επέκταση και βελτίωση των μεταβατικών περιόδων,
- Χρηματοδότηση και τεχνική υποστήριξη ESG σε εξαγωγικές επιχειρήσεις,
- Απλοποίηση συστημάτων ελέγχου και συμμόρφωσης με digital “one-stop shops”,
- Ρήτρες ασφαλείας σε FTAs που επιτρέπουν διορθώσεις χωρίς επιβολή ποινών/προστίμων.
Αντίθετα, αν συνεχίσουμε με μη λειτουργικές και πρακτικά εφαρμόσιμες ρυθμίσεις, η επιδίωξη για βιώσιμη ανάπτυξη κινδυνεύει να υπονομεύσει την ίδια την εξωστρέφεια που θέλει να στηρίξει.
Για να συνδέσουμε τη συζήτηση με την ελληνική πραγματικότητα, στις 26 Νοεμβρίου 2025, διοργανώνουμε στην Θεσσαλονίκη με την Eurobank και την Enterprise Greece, ένα εξειδικευμένο για το ESG εργαστήριο. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε τις πρακτικές λύσεις και παραδείγματα επιχειρήσεων που αντιμετώπισαν με επιτυχία τις προκλήσεις του ESG, συμβάλλοντας στη στήριξη των εξαγωγέων και στη μετατροπή των κανονισμών από εμπόδιο σε εργαλείο εξωστρέφειας.
Ο στόχος του ESG — να ενισχύσει τη βιωσιμότητα, τη διαφάνεια και την κοινωνική ευθύνη στις συναλλαγές — είναι αδιαμφισβήτητα θετικός. Όμως όταν οι κανόνες του ESG εφαρμοστούν πάνω σε υπάρχοντα γραφειοκρατικά, τελωνειακά και δασμολογικά συστήματα, χωρίς επαρκή υποστήριξη ή σχεδιασμό, η εφαρμογή τους μετατρέπεται σε νέο εμπόδιο. Η πραγματική πρόκληση δεν είναι να απαλείψουμε το ESG, αλλά να διαμορφώσουμε κατάλληλα το περιβάλλον, έτσι ώστε η συμμόρφωση να μην είναι βάρος, αλλά γέφυρα προς νέες αγορές. Μέσω ενεργών πρωτοβουλιών, όπως η ημερίδα στη Θεσσαλονίκη, μπορούμε να στηρίξουμε τις επιχειρήσεις να κατανοήσουν, να υιοθετήσουν, να προσαρμοστούν — και τελικά να ανταγωνιστούν επάξια σε παγκόσμια κλίμακα.
