Η ώρα της μετάβασης: Η κυκλική οικονομία έχει φτάσει και μας αφορά όλους
Άρθρο κας Κρυσταλί Μπούρχα, Associate Advisor, Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, στην Εφημερίδα των Συντακτών
Στον απόηχο των εργασιών της 26ης διεθνούς διάσκεψης των μερών για την κλιματική αλλαγή (COP26), τα ερωτήματα σχετικά με την ετοιμότητα της παγκόσμιας κοινότητας να κινητοποιηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά απέναντι στο μέγεθος των προκλήσεων που θέτει η κλιματική αλλαγή παραμένουν ανοιχτά, παρά την πρόοδο σε επιμέρους σημεία.
Παρά τις δεσμεύσεις για μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας και αποσύνδεση της οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα, ο κεντρικός στόχος συγκράτησης της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας στον πλανήτη μας κατά 1,5 οC σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν δεν αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο παράγουμε αγαθά και καταναλώνουμε πόρους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τα 2/3 των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σχετίζονται με τη χρήση και διαχείριση πρώτων υλών για την κάλυψη των αναγκών μας σε προϊόντα και υπηρεσίες (τρόφιμα, λοιπά αναλώσιμα, κινητικότητα, στέγαση, επικοινωνίες, κλπ.)[1].
Η μετάβαση σε οικονομίες χαμηλού -πολλώ δε μάλλον μηδενικού- ανθρακικού αποτυπώματος προϋποθέτει τη μεταστροφή σε ένα βιώσιμο μοντέλο οικονομίας και ανάπτυξης, αυτό της κυκλικής οικονομίας.
Η κυκλική οικονομία θέτει στο επίκεντρο της οικονομικής δραστηριότητας την αποδοτική χρήση των πεπερασμένων φυσικών πόρων του πλανήτη, στοχεύοντας στη μείωση των επιπέδων χρήσης τους και στη διατήρηση της αξίας τους όσο το δυνατόν περισσότερο εντός της οικονομίας.
Πέρα από τις προφανείς παρεμβάσεις σε παραγωγικές διαδικασίες και για τη βελτιστοποίηση της διαχείρισης αποβλήτων, θα απαιτηθεί μια πλήρης απεξάρτηση από τα υφιστάμενα «γραμμικά» μοντέλα παραγωγής, αλλά και κατανάλωσης που οδηγούν στην απόρριψη πρώτων υλών και προϊόντων μετά τη χρήση τους, αντί της επαναξιοποίησής τους εντός της οικονομίας.
Μια «νέα βιομηχανική επανάσταση» η μετάβαση στην κυκλική οικονομία.
Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία χαρακτηρίζεται, όχι άδικα, ως μια νέα «βιομηχανική επανάσταση» για την οποία θα απαιτηθεί συντονισμένη κινητοποίηση Πολιτείας, επιχειρήσεων και καταναλωτών, σε μέγεθος αντίστοιχο με αυτού της πρόκλησης και με σαφείς δεσμεύσεις σε δράσεις φιλόδοξες και αποτελεσματικές.
Ήδη με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναδεικνύει τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία ως μια στρατηγική προτεραιότητα για την οικονομία και την επίτευξη των κλιματικών στόχων, αποτελώντας ξεχωριστό πυλώνα δράσεων της Συμφωνίας. Επίσης, υποστηρίζεται ρυθμιστικά από δύο ευρωπαϊκά σχέδια δράσης (2015 και 2020), ενώ, σύμφωνα με το νέο Ευρωπαϊκό Κανονισμό Ταξινομίας, η κυκλική οικονομία αποτελεί σημαντική παράμετρο για τον χαρακτηρισμό επενδύσεων ως βιώσιμων και την πρόσβαση σε βιώσιμη χρηματοδότηση.
Στην χώρα μας, τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος σε επίπεδο πολιτικών και ρυθμιστικού πλαισίου, με την υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Κυκλική Οικονομία το 2018 και την πρόσφατη έγκριση του νέου Σχεδίου Δράσης (Οδικού Χάρτη), καθώς και με επί μέρους παρεμβάσεις, όπως ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για τη διαχείριση αποβλήτων.
Παρόλαυτα, η εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην πράξη υστερεί σημαντικά, όπως καταδεικνύουν οι διαχρονικά χαμηλές εθνικές επιδόσεις στους κρίσιμους τομείς της διαχείρισης αποβλήτων, της ανακύκλωσης και του βαθμού κυκλικότητας στη χρήση υλικών.
Τα χαμηλά επίπεδα προόδου της κυκλικής οικονομίας στην χώρα δυσκολεύουν σημαντικά επιχειρήσεις και καταναλωτές στην πιο ενεργή εμπλοκή τους με την κυκλική οικονομία. Για την αντιστροφή αυτής της κατάστασης, θα απαιτηθούν από τις επιχειρήσεις αλλαγές στο επιχειρηματικό τους μοντέλο και στις συνέργειές τους εντός της αλυσίδας αξίας τους, καθώς και ανάληψη του κόστους και του ρίσκου της επένδυσης σε μια νέα και αναδυόμενη αγορά. Μια αγορά, όμως, η οποία δεν είναι ακόμη ώριμη και αρκετά ισχυρή, ώστε να συντηρεί σταθερή ζήτηση για κυκλικά προϊόντα και υπηρεσίες.
Η διαμόρφωση κατάλληλων συνθηκών για αυτό προϋποθέτει κατ’ αρχήν την υλοποίηση των προβλέψεων του νέου ρυθμιστικού πλαισίου χωρίς καθυστερήσεις και εντός χρονοδιαγράμματος. Απαιτείται, επίσης, η λειτουργία μηχανισμού διακυβέρνησης που θα αξιολογεί τη λήψη στοχευμένων μέτρων και διορθωτικές παρεμβάσεις στα πεδία που καταγράφεται υστέρηση, βάσει αξιόπιστων δεικτών και δεδομένων.
Κρίσιμη η δημιουργία αγοράς κυκλικών προϊόντων και υπηρεσιών.
Πρωταρχικής σημασίας είναι και η διασφάλιση απρόσκοπτης πρόσβασης των επιχειρήσεων σε δευτερογενή υλικά υψηλής ποιότητας, μέσω της σημαντικής αναβάθμισης του δικτύου υποδομών συλλογής και επεξεργασίας αποβλήτων και της ανάπτυξης προτύπων και τεχνικών προδιαγραφών για τα υλικά αυτά. Παράλληλα, χρειάζεται ενθάρρυνση των συνεργειών μεταξύ επιχειρήσεων με την παροχή κινήτρων βιομηχανικής συμβίωσης.
Η ουσιαστική όμως μετάβαση στην κυκλική οικονομία θα επιτευχθεί μόνο μέσω διαμόρφωσης ευνοϊκών συνθηκών για μια «αγορά κυκλικών προϊόντων και υπηρεσιών» που θα προωθούν μέτρα που τονώνουν την ζήτηση κυκλικών προϊόντων και θα αποθαρρύνουν τις μη κυκλικές πρακτικές. Είναι σαφές ότι όσο η καταναλωτική συμπεριφορά υποστηρίζει μη βιώσιμα προϊόντα και τη λανθασμένη διαχείρισή τους μετά το τέλος ζωής τους, οποιαδήποτε προσπάθεια προώθησης της κυκλικής οικονομίας είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Η ανάγκη κινητοποίησης, ωστόσο, αφορά και την επιχειρηματικότητα, με σημείο αφετηρίας την αναγνώριση της κυκλικής οικονομίας ως αξίας για την ενίσχυση των μεγεθών και της ανταγωνιστικότητάς της, την ενσωμάτωσή της στις στρατηγικές και στην λήψη αποφάσεων και την παρακολούθηση της επίδοσης στον τομέα αυτό.
Στο σύνολό της, η κυκλική οικονομία αφορά το περιβάλλον, την κοινωνία και βεβαίως τις επιχειρήσεις, άρα και τις τρεις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης. Προσφέρει σημαντικές προοπτικές στις επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους, παράλληλα, όμως, όπως κάθε μεγάλη αλλαγή αντίστοιχης κλίμακας, θέτει και σημαντικές προκλήσεις που ιδιαίτερα στην χώρα μας εντείνονται λόγω υστέρησης σε κρίσιμους τομείς, όπως η διαχείριση αποβλήτων.
Ως Συμβούλιο ΣΕΒ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, ήδη από το 2016, αναδεικνύουμε σταθερά και με συγκεκριμένες δράσεις τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας και συμμετέχουμε στον δημόσιο διάλογο για την προαγωγή των βέλτιστων λύσεων. Κεντρικό ζητούμενο είναι η επιτάχυνση της μετάβασης σε ένα μοντέλο οικονομίας ολοένα και πιο κυκλικό, όπου η επιχειρηματικότητα θα προσφέρει κυκλικές υπηρεσίες και προϊόντα που θα βρίσκουν ανταπόκριση στην κοινωνία.
- [1] Circle Economy, Circularity Gap Report 2021
