Οριστική επίλυση του ζητήματος επιβολής δημοτικών τελών καθαριότητας και οδοφωτισμού στους αυτοκινητόδρομους (αποφάσεις ΣτΕ 2780/208, 2781/2018, 2782/2018 και 2783/2018)
Ναταλί Κεδίκογλου
Νομική Σύμβουλος, ΝΕΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. και ΟΔΟΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Α.Ε
Το 2007 κυρώθηκαν με νόμο οι συμβάσεις παραχώρησης των μεγάλων οδικών αξόνων με τις οποίες οι Παραχωρησιούχοι ανέλαβαν την ευθύνη να εκτελέσουν έργα κατασκευής νέων αυτοκινητοδρόμων όπως η Ιόνια Οδός και ο Ε65, να βελτιώσουν τους υφιστάμενους και να λειτουργήσουν τα έργα για 30 χρόνια σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας. Τα έργα εκτελέστηκαν με μεικτή χρηματοδότηση, Δημοσίου και Παραχωρησιούχων και αντάλλαγμα από πλευράς Δημοσίου για την ιδιωτική χρηματοδότηση ήταν η παραχώρηση του δικαιώματος είσπραξης διοδίων και γενικότερης εκμετάλλευσης των έργων.
Ήδη από την έναρξη των παραχωρήσεων, η παρουσία ιδιωτών στην είσπραξη των διοδίων δημιούργησε σημαντικά προβλήματα με όμορους Δήμους, οι οποίοι ισχυριζόμενοι ότι με την επιβολή τελών από ιδιώτη, η εθνική οδός κατέστη «ιδιωτικό» ακίνητο, επέβαλαν δυσθεώρητα δημοτικά τέλη καθαριότητας και οδοφωτισμού στην επιφάνεια των αυτοκινητοδρόμων.
Οι Δήμοι, επέβαλαν τα τέλη παρόλο που δεν παρέχουν αυτήν την υπηρεσία στους αυτοκινητόδρομους, στηριζόμενοι στη νομολογία σύμφωνα με την οποία για την είσπραξη δημοτικών τελών δεν απαιτείται η παροχή της υπηρεσίας, αλλά αρκεί η δυνατότητα του Δήμου να την παράσχει (ΣτΕ 2411/2014, ΣτΕ Ολομ. 1620/2012).
Η επιβολή των τελών στα έργα παραχώρησης αυτοκινητοδρόμων είναι παράνομη για δύο βασικούς λόγους:
– Σύμφωνα με τη νομολογία, η επιβολή δημοτικών τελών τελεί σε ανταποδοτική βάση (ΣτΕ 550/2016, 274/2014, 60/2010, 609/2004 και 1950/1956). Οι Δήμοι δεν μπορούν ούτε παρέχουν, υπηρεσίες καθαριότητας και ηλεκτροφωτισμού κατά μήκος του αυτοκινητόδρομου, καθώς σύμφωνα με τις κυρωμένες με νόμο συμβάσεις παραχώρησης, η παροχή καθαριότητας και ηλεκτροφωτισμού αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα του Παραχωρησιούχου (ΣτΕ 2823/2014) .
Εντούτοις, καθώς δεν υπήρχε ad hoc νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας για τους αυτοκινητόδρομους, οι Δήμοι επέμεναν στις χρεώσεις, επιμένοντας ότι οι αυτοκινητόδρομοι είχαν γίνει «ιδιωτικά» ακίνητα. Το ζήτημα έλαβε πολύ μεγάλες διαστάσεις, καθώς οι Παραχωρησιούχοι καλούνταν να καταβάλουν χωρίς ανταποδοτικότητα δυσανάλογα μεγάλα ποσά στους Δήμους, επιβάρυνση που σε κάποιες περιπτώσεις απείλησε την οικονομική βιωσιμότητα των έργων.
Η Πολιτεία, αντιλαμβανόμενη το πρόβλημα, επιχείρησε να το επιλύσει με το ν. 4339/2015 όπου ορίστηκε ότι απαλλάσσονται από δημοτικά τέλη παραχωρησιούχοι συμβάσεων κυρωμένων με νόμο, εφόσον η σύμβαση προβλέπει ότι οφείλουν να παρέχουν οι ίδιοι αυτές τις υπηρεσίες, και ορίστηκε η διαγραφή προηγούμενων χρεώσεων.
Η διάταξη έλυσε εν μέρει μόνο το ζήτημα, καθώς στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι εμπλεκόμενοι Δήμοι απλώς έπαψαν να χρεώνουν τέτοια τέλη μετά τον Οκτώβριο 2015, ενώ αρνήθηκαν στο σύνολό τους να διαγράψουν προηγούμενες χρεώσεις.
Τελικά το Δεκέμβριο 2018 το ζήτημα λύθηκε αμετάκλητα με τις αποφάσεις 2780, 2781, 2782 και 2783/2018 του ΣτΕ όπου κρίθηκε ότι ο αυτοκινητόδρομους είναι κοινόχρηστο πράγμα, ο δε κοινόχρηστος χαρακτήρας του δεν αναιρείται από την παραχώρηση του δικαιώματος εκμετάλλευσης σε ιδιώτη ως αντάλλαγμα για την εκτέλεση των έργων. Με τις αποφάσεις αυτές λήγει οριστικά ένα πρόβλημα δεκαετίας που αποτελούσε θρυαλλίδα στην χρηματοοικονομική ισορροπία των έργων.
