Αγωγές αποζημίωσης για παραβάσεις των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού: Φόβος ή πρόκληση;

Ιωάννης Ε. Μπιμπλής
Διευθυντής Νομικής Υπηρεσίας Coral AE

Με τον νόμο 4529/2018, που πρόσφατα ψηφίστηκε, δίνεται η δυνατότητα σε φυσικά και νομικά πρόσωπα που έχουν υποστεί  βλάβη από παραβάσεις των κανόνων του ανταγωνισμού (π.χ καρτέλ) να ασκήσουν αγωγή για αποζημίωση. Ενσωματώνεται έτσι η Οδηγία 2014/104/ΕΕ και μεταφέρεται στην ΕΕ ένας θεσμός της αμερικανικής, κυρίως, έννομης τάξης, καθιερώνοντας ένα μικτό σύστημα επιβολής, όπου οι αγωγές αποζημίωσης (ιδιωτική επιβολή) λειτουργούν συμπληρωματικά των προστίμων των εθνικών αρχών ή και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (δημόσια επιβολή).

Ποια είναι τα «όπλα» με τα οποία εξοπλίζει τον ζημιωθέντα ο νόμος; 

1ον Ο ζημιωθείς θα πρέπει να διευκολυνθεί να βρει αποδεικτικά στοιχεία για να στοιχειοθετήσει την αξίωση του. Επειδή πολλά από τα αποδεικτικά στοιχεία  βρίσκονται στην κατοχή του εναγόμενου ή τρίτου, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την προσκόμιση όσων είναι εύλογα και πρόσφορα. Εάν δεν προσκομιστούν ή έχουν καταστραφεί, τότε οι ισχυρισμοί του ενάγοντα θεωρούνται ομολογημένοι. Μπορεί επίσης να διατάξει την κοινοποίηση στοιχείων από το φάκελο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, διασφαλίζοντας ότι δεν θίγουν υπέρμετρα τα δικαιώματα των εμπλεκομένων μερών και η διαδικασία δεν οδηγεί σε αλίευση στοιχείων (fishing).

2ον Ο ζημιωθείς θα πρέπει να διευκολυνθεί να λάβει αποζημίωση ακόμη και όταν είναι υπερβολικά δυσχερές ή αδύνατον να αποδείξει το ύψος της ζημιάς του. Ακόμη και όταν είναι αδύνατη ή εξαιρετικά δυσχερής  η απόδειξη της εξέλιξης της τιμής, των όγκων πωλήσεων και των περιθωρίων κέρδους ενός προϊόντος χωρίς την αντιανταγωνιστική συμπεριφορά, το δικαστήριο δύναται να προβαίνει σεπιθανολόγηση. Για να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η θέση του ζημιωθέντα εισάγεται  μαχητό τεκμήριο ότι οι παραβάσεις από οριζόντιες συμπράξεις (καρτέλ) προκαλούν από μόνες τους ζημιά. Αντίστοιχο τεκμήριο δεν υιοθετείται για τις λοιπές παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού (κάθετες συμπράξεις, κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης).

3ον Τα δικαστήρια δεσμεύονται από τελεσίδικες αποφάσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού και των εθνικών δικαστηρίων. Οι τελεσίδικες αποφάσεις της εθνικής ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ανταγωνισμού και ελληνικών ή ενωσιακών δικαστηρίων επί προσφυγής κατά αποφάσεων των αρχών ανταγωνισμού δεσμεύουν τα ελληνικά δικαστήρια ως προς τη διαπίστωση της παράβασης.

Ποιος αποζημιώνεται και για ποιο ποσό;

Δικαιούχος της αποζημίωσης είναι κάθε πρόσωπο φυσικό ή νομικό που ζημιώθηκε ανεξάρτητα αν είναι άμεσος ή έμμεσος αγοραστής. Άμεσος αγοραστής είναι όποιος αγόρασε απευθείας από τον παραβάτη τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες (π.χ διανομέας ή μεταπωλητής), ενώ έμμεσος είναι όποιος αγόρασε από τον άμεσο (π.χ τελικός καταναλωτής). Η αποζημίωση περιλαμβάνει τη θετική ζημιά, τα διαφυγόντα κέρδη καθώς και την καταβολή τόκων, ώστε να αποκαθίσταται η κατάσταση στην οποία θα βρισκόταν ο ζημιωθείς αν δεν είχε τελεσθεί η παράβαση. Οι αγωγές είναι, είτε παρεπόμενες (follow-on actions) μετά τη έκδοση σχετικής απόφασης της εθνικής αρχής ανταγωνισμού, είτε αυτοτελείς (stand alone claims) και θα εκδικάζονται από ειδικό τμήμα του Πρωτοδικείου και Εφετείου Αθηνών. Ο νόμος προβλέπει ως μέσο άμυνας του εναγομένου ότι μπορεί να προβάλει την ένσταση της μετακύλισης, δηλαδή να αποδείξει ότι ο ενάγων δεν υπέστη ζημιά ή ότι αυτή είναι μικρότερης έκτασης, επειδή η επιβάρυνση μετακυλίστηκε εν όλω ή εν μέρει στους πελάτες του. Οι αξιώσεις παραγράφονται σε πέντε χρόνια από τότε που ο ζημιωθείς έμαθε ή μπορεί ευλόγως να αναμένεται ότι γνώριζε τη παράβαση, τη ζημιά και την ταυτότητα του παραβάτη.

Τι σημαίνει τελικά η εξέλιξη αυτή για την αγορά και τι πρέπει να κάνουν οι ελληνικές επιχειρήσεις; 
Όπως κάθε νέα νομοθεσία, μένει να δούμε στην πράξη πώς θα εφαρμοστεί. Όμως οι επιχειρήσεις πρέπει να αντιμετωπίσουν τη νέα νομοθεσία ως πρόκληση και χωρίς φόβο. Θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση και να εκπαιδεύσουν το προσωπικό τους ώστε να αναγνωρίζει τους κινδύνους. Ωστόσο η συμμόρφωση με τους κανόνες του ανταγωνισμού δεν εξαντλείται σε ένα πρόγραμμα συμμόρφωσης, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, αλλά απαιτεί πολυετή και συντονισμένη προσπάθεια διαμόρφωσης βαθύτερης εταιρικής κουλτούρας από τη διοίκηση ως τον τελευταίο εργαζόμενο.